Ałmaty
43°16′39″N 76°53′45″E/43,277500 76,895833
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód |
ałmacki (wchodzi w skład, administracyjnie niezależne) | ||||
| Zarządzający | |||||
| Powierzchnia |
683,5[1] km² | ||||
| Wysokość |
785 | ||||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+7 727 | ||||
| Kod pocztowy |
050000 – 050063 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
02, A | ||||
Położenie na mapie Kazachstanu  | |||||
| 43°16′39″N 76°53′45″E/43,277500 76,895833
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Ałmaty (stara nazwa Ałma-Ata; kaz. Алматы, ros. Алматы lub Алма-Ата) – największe miasto i do 1997 stolica Kazachstanu, położone w południowo-wschodniej części kraju, na wysokości ok. 700 m n.p.m. u podnóża Zailijskiego Ałatau (Tienszan), w pobliżu granicy z Kirgistanem, na terenie charakteryzującym się dużą aktywnością sejsmiczną. Miasto stanowi główny ośrodek przemysłowy, kulturalny i naukowy Kazachstanu: znajduje się w nim Akademia Nauk oraz liczne uczelnie.
Nazwa miasta[edytuj | edytuj kod]
- od 1854 – Zailijskoje (rosyjski fort)
- od 1867 – Wierny (Ве́рный)
- od 1921 – Ałma-Ata (Алма-Ата, co można tłumaczyć jako „ojciec jabłek”, przy czym nazwą w języku kazachskim było Алматы).
- od 1993 – Ałmaty (Алматы). Po uzyskaniu niepodległości przez Kazachstan władze państwowe podjęły w 1993 roku decyzję o przyjęciu formy „Ałmaty” jako urzędowej nazwy kazachskiej, także w języku rosyjskim[3]. W Rosji ta zmiana nie została zaakceptowana i stosowana jest nazwa Алма-Ата.
Według zaleceń Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej, przyjętych podczas 73. posiedzenia[4] (5 września 2012), nazwa Ałmaty to główna polska nazwa miasta, nazwą wariantową pozostaje zaś Ałma-Ata. Nie ustalono jednoznacznie tego, czy egzonim winien podlegać deklinacji. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych nie zajmuje w tej sprawie określonego stanowiska. Urzędnicy z Ministerstwa Spraw Zagranicznych i z Ambasady RP w Astanie nie odmieniają tej nazwy[5], natomiast Wielki słownik ortograficzny wydany przez Wydawnictwo Naukowe PWN podaje dopełniacz Ałmatów[6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Na trasie starego Jedwabnego Szlaku w 1854 r. Rosjanie założyli twierdzę Zailijskie (Zailijskoje, to znaczy znajdujące się za rzeką Ili) z 470 żołnierzami i oficerami załogi, wokół której zaczęła wyrastać osada. W 1867 r. liczyła 10 tys. mieszkańców, została przemianowana na Wierny (Wiernyj, tzn. „wierny, oddany”) i uzyskała prawa miejskie. W 1921 przeprowadzono derusyfikację nazwy na rzecz Ałma-Ata, ale forma ortograficzna różniła się od tej, którą stosowano w języku kazachskim. W 1927 r. przeniesiono z Kyzyłordy do Ałma-Aty stolicę będącej w składzie Rosji Radzieckiej kazachskiej republiki autonomicznej. W 1929 r. miasto miało 45 tys. mieszkańców. Rozwinęło się szybko po doprowadzeniu linii kolei turkiestańsko-syberyjskiej. Zostało stolicą wyodrębnionej w 1936 r. z republiki rosyjskiej Kazachskiej SRR, a później niepodległego Kazachstanu. Za czasów radzieckich Kazachstan był regionem, gdzie wysyłano ludność polską z Ukrainy i Białorusi, co spowodowało obecność w mieście gminy polskiej.
W 1993 r. władze Kazachstanu przyjęły jako urzędową kazachską formę nazwy miasta Ałmaty (Алматы). W 1997 r. miasto straciło status stolicy na rzecz ówczesnej Akmoły, której w 1998 r. zmieniono nazwę na Astanę[7] i która ulokowana jest znacznie bardziej w centrum Kazachstanu niż Ałmaty.
1 grudnia 2011 otwarto pierwszy odcinek metra.
Ałmaty ubiegało się o organizację zimowych igrzysk olimpijskich w 2014 r., jednak kandydatura ta odpadła w pierwszym etapie wyboru. Miasto ubiegało się także o organizację zimowych igrzysk olimpijskich w 2022 r., jednak podczas sesji MKOl 31 lipca 2015 w Kuala Lumpur zdecydowano, że imprezę zorganizuje Pekin.
W dniach od 29 stycznia do 8 lutego 2017 Ałmaty było gospodarzem 28. Zimowej Uniwersjady.
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
- sobór Wniebowstąpienia Pańskiego z 1907[8]
- opera z 1934 w stylu socrealistycznym
Transport[edytuj | edytuj kod]
- Autobusy (od 1929)
- Tramwaje w Ałmaty (od 1937)
- Trolejbusy w Ałmaty (od 1944)
- Ałmaty-1 – dworzec kolejowy przeznaczony jest dla pociągów tranzytowych z rosyjskiej Syberii
- Ałmaty-2 – dworzec kolejowy centralny
- Port lotniczy Ałmaty
- Metro w Ałmaty (budowane od 1984, otwarte 1 grudnia 2011)
Planuje się budowę trasy szybkiego tramwaju oraz wydzielonej trasy autobusowej (tramwaj szynowy).
Kultura i sztuka[edytuj | edytuj kod]
Religia[edytuj | edytuj kod]
- 17 maja 2003 papież podniósł Apostolską Administraturę w Ałmaty do rangi diecezji pod wezwaniem Świętej Trójcy, wchodzącej w skład metropolii w Astanie. Drugim ordynariuszem został hiszpański misjonarz – José Luís Mumbiela Sierra[10].
Mieszkańcy Ałmaty to przeważnie muzułmanie lub prawosławni. Ci pierwsi w większości to Kazachowie, prawosławni to głównie Rosjanie.
Sport[edytuj | edytuj kod]
- HK Ałmaty – klub hokejowy
- CSKA Ałmaty – klub piłkarski
- Dinamo Ałmaty – klub piłkarski
- Dostyk Ałmaty – klub piłkarski
- FK Ałmaty – klub piłkarski
- Kajrat Ałmaty – klub piłkarski
- Megasport Ałmaty – klub piłkarski
- Namys Ałmaty – klub piłkarski
- Stadion Centralny w Ałmaty – stadion wielofunkcyjny
- Gornyj Gigant – kompleks skoczni narciarskich
Niedaleko miasta na wysokości 1691 m n.p.m. znajduje się kompleks sportowy Medeo (kaz. Медеу Спорт Кешені), który jest najwyżej położonym lodowiskiem na świecie.
Media[edytuj | edytuj kod]
Ludzie urodzeni w Ałmaty[edytuj | edytuj kod]
- Kasym-Żomart Tokajew – kazachski dyplomata i polityk, były dyrektor generalny biura ONZ w Genewie, były premier i przewodniczący Senatu, obecnie prezydent Kazachstanu
- Rusłana Korszunowa – pochodząca z Kazachstanu modelka
- Dmitrij Strelnikoff – mieszkający w Polsce rosyjski pisarz, biolog, podróżnik i dziennikarz
- Jerżan Kazychanow – kazachski polityk, minister spraw zagranicznych w latach 2011–2012
- Julia Pogrebińska – polska aktorka
- Karina Abdullina – kazachska piosenkarka
- Gülżan Mołdażanowa – rosyjska przedsiębiorczyni
- Władimir Żyrinowski – rosyjski polityk, deputowany do Dumy Państwowej i jej wiceprzewodniczący, prawnik, doktor nauk filozoficznych
- Danelija Tuleszowa – reprezentantka Kazachstanu w 16. Konkursie Piosenki Dla Dzieci w 2018
Miasta partnerskie[edytuj | edytuj kod]
Ałmaty ma 17 umów o współpracę[11].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ https://www.gov.kz/memleket/entities/qazalem/activities/27965?lang=ru
- ↑ https://stat.gov.kz/ru/region/almaty/
- ↑ Didar Kassymova, Zhanat Kundakbayeva, Ustina Markus, Historical Dictionary of Kazakhstan, Plymouth 2012, s. 26–27; Paul Brummel, Kazakhstan, Guilford 2011, s. 118.
- ↑ Zmiany wprowadzone podczas 73. posiedzenia Komisji (5 września 2012). Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2018-08-14].
- ↑ https://archive.is/20130423141411/www.msz.gov.pl/pl/polityka_zagraniczna/polityka_wschodnia/kazachstan;jsessionid=C4B7F1166B467E089DFA51151ED53D59.cmsap2p; http://astana.msz.gov.pl/pl/informacje_konsularne/informacja_dla_odwiedzajacych_kazachstan.
- ↑ Wielki słownik ortograficzny PWN.
- ↑ Mehmet Arslan. The Significance of Shifting Capital of Kazakstan from Almaty to Astana: An Evalution on the basis of Geopolitical and Demographic Developments. „Procedia – Social and Behavioral Sciences”. 120, s. 98–109, 2014. DOI: 10.1016/j.sbspro.2014.02.086.
- ↑ Свято-Вознесенский Кафедральный собор города Алматы. [dostęp 2012-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-17)].
- ↑ Abrosimow 2009 ↓.
- ↑ Santissima Trinità in Almaty (Latin (or Roman) Diocese) [Catholic-Hierarchy] [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2019-02-20].
- ↑ Официальный сайт города Алматы: Города-побратимы. almaty.gov.kz. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-13)]..
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Igor Abrosimow: Советская Россия: 1917–1991 – государство, политика, экономика, наука, культура, литература, искусство. proza.ru, 2009.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalna strona miasta (ros. • ang. • kaz.)
- Almaty Development. almatydev.blogspot.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-15)]. (ang.)
- Zdjęcie satelitarne z Google Maps