Węglowodany - lub inaczej cukry, cukrowce i sacharydy - to związki organiczne, w których składzie znajdują się takie pierwiastki jak wodór i tlen. Zawierają sporą liczbę grup karboksylowych oraz m.in. karbonylowych. Węglowodany występują licznie w świecie roślin i zwierząt. Przez te pierwsze są wytwarzane w procesie fotosyntezy. Ludzie, podobnie jak zwierzęta, produkują niektóre z tych związków, ale zdecydowanie większość trafia do naszego organizmu z pokarmem pochodzenia roślinnego. Nie od dziś wiadomo, że węglowodany są związkami wysokoenergetycznymi, gdyż zysk energetyczny ze spalenia jednego ich grama to aż 4 kcal. W najprostszym przypadku rozróżnia się kilka rodzajów tych związków, są to:
Czym zatem różnią się od siebie te dwa rodzaje węglowodanów oraz gdzie można je spotkać?
Cukry proste są związkami, które pod wpływem rozcieńczonych kwasów nie ulegają hydrolizie na mniejsze cząsteczki. Są zbudowane z 3-7 atomów węgla i łatwo rozpuszczają się w wodzie. Węglowodany proste są bezwonne i bezbarwne, a ich smak jest zazwyczaj lekko słodki. Do najczęściej występujących cukrów prostych zalicza się glukozę, galaktozę i fruktozę. Jednak do grupy tej zalicza się również rybozę, ksylozę i arabinozę.
Glukoza zwana jest również potocznie cukrem gronowym. Jest jednym z głównych składników skrobi, laktozy czy glikogenu. Glukoza występuje także w miodzie oraz owocowych sokach. Związek często obecnie trafia na czarne listy żywieniowe ze względu na częste przypadki zachorowań na cukrzycę typu 2. Jej nadmiar w krwiobiegu prowadzi do tzw. hiperglikemii.
Fruktoza to cukier prosty występujący głównie w owocach, miodzie, nektarze kwiatów oraz spermie ssaków. Ze względu na to, że jest znacznie bardziej słodka niż glukoza, jej wchłanianie w organizmie jest dużo wolniejsze, a w wyniku przemian metabolicznych zostaje przekształcona w glukozę.
Galaktoza to kolejny cukier prosty wchodzący w skład dwucukru laktozy. Spotykany jest u zwierząt w postaci jednego ze składników cukru mlekowego, ale również w niektórych roślinach. Podobnie jak fruktoza w organizmie ludzkim ulega przekształceniu na glukozę.
Obok powszechnie występujących cukrów prostych, występują również cukry złożone lub inaczej polisacharydy. Do głównych węglowodanów złożonych zalicza się skrobię, glikogen oraz celulozę. Ze względu na swoje właściwości związki te znajdują zastosowanie w przemyśle spożywczym, przy produkcji leków, a także jako biologiczne aktywatory i nośniki leków.
Skrobia to polisacharyd występujący jedynie w roślinach. Jest cukrem, który trawi się stosunkowo trudno, a spożyty w formie pierwotnej może powodować wiele problemów zdrowotnych, takich jak klasyczne zatrucie pokarmowe czy gorączka. Skrobia występuje w ziemniakach oraz produktach zbożowych.
Glikogen jest polisacharydem pochodzenia zwierzęcego występującym głównie w wątrobie. Jest syntezowany m.in. z cukrów prostych i aminokwasów.
Celuloza to związek wchodzący w skład błonnika pokarmowego. Nie jest przyswajalna przez organizm ludzki.
Pomimo tego, że wiele kuracji odchudzających zaleca redukcję liczby spożywanych węglowodanów, to warto wiedzieć, że spełniają one w organizmie ludzkim wiele istotnych funkcji. Zalicza się do nich między innymi:
Głównym źródłem różnego rodzaju węglowodanów są produkty pochodzenia roślinnego. Zalicza się do nich produkty zbożowe, takie jak mąka, kasza czy makaron. Zawartość skrobi w tych produktach waha się między 50 a 80%. Nieco inaczej wygląda sprawa z suszonymi owocami, sztucznym miodem czy syropem ziemniaczanym, w których zawartość węglowodanów może wynosić niemal 100%. Bogatym źródłem zarówno cukrów prostych jak i złożonych są także banany, ziemniaki, groch, fasola i ciecierzyca.
Instytut Żywności i Żywienia określił zapotrzebowanie na węglowodany na poziomie 45-75% całkowitego zapotrzebowania na energię, gdzie cukry proste (zwłaszcza sacharoza) nie powinny przekraczać 10%. W związku z tym konieczne jest ograniczenie cukru i słodyczy. Warto zwrócić uwagę na zawartość fruktozy w spożywanych produktach (często dodawana jest do napojów bezalkoholowych, gotowych deserów, wyrobów cukierniczych), gdyż udowodniono, że jej obecność nasila syntezę trójglicerydów, co z kolei wpływa na wystąpienie hipertriglicerydemii i dalszych konsekwencji metabolicznych (otyłości, zespołu metabolicznego, cukrzycy typu 2 i miażdżycy).
Dietetycy zalecają natomiast zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego, który jest niezbędny w profilaktyce chorób przewodu pokarmowego oraz metabolicznych chorób cywilizacyjnych (cukrzyca typu 2, miażdżyca, nowotwory jelita grubego). Ale i tu działa zasada "co za dużo, to niezdrowo" - nadmierna ilość błonnika w diecie może niekorzystnie wpłynąć na wchłanianie związków mineralnych oraz mogą wystąpić biegunki.
To również może cię zainteresować: