Dawidowski czyli Kopernicki

Jedną z bardziej brawurowych akcji "Alek" przeprowadził w centrum miasta, przed Pałacem Staszica. To tu stał pomnik Mikołaja Kopernika, na którym widniała tablica z napisem "Mikołajowi Kopernikowi - Rodacy". Na początku okupacji, kiedy Niemcy zajęli Warszawę, inskrypcję zakryła nowa płyta z niemieckojęzyczną dedykacją "Dem Grossen Deutschen Astronomen" - "Wielkiemu astronomowi niemieckiemu". Napis miał podkreślić niemiecki rodowód uczonego.

Działania te spotkały się ze sprzeciwem mieszkańców stolicy, a polskie podziemie zaplanowało akcję usunięcia niemieckiego napisu. Rozpoznanie co do możliwości jej zdjęcia miał przeprowadzić Alek Dawidowski. Wczesnym rankiem 12 lutego 1942 wspiął się na cokół monumentu, by skontrolować, w jaki sposób przytwierdzona jest płyta.

Okazało się, że nakrętki śrub mocujących dają się bez trudu usunąć. W związku z tym "Alek" podjął decyzję o natychmiastowej akcji, pomimo braku grupy zabezpieczającej i bliskości gmachu głównego Komendy Policji. Dawidowski zdjął tablicę i schował w zaspie śnieżnej na ulicy obok. Parę dni później wraz z kolegami przewiózł ją na Żoliborz i ukrył na terenie jednego z ogrodów.

Za zdjęcie niemieckiej tablicy Dawidowski otrzymał od Komendanta Głównego "Wawra" Aleksandra Kamińskiego honorowy pseudonim wawerski "Kopernicki" Jednocześnie został ukarany za przeprowadzenie akcji bez zgody dowództwa.

Tydzień po zdjęciu tablicy na rozkaz Niemców z cokołu zupełnie skuto polskie napisy. Dawidowski jeszcze raz dokonał brawurowej akcji w tym samym miejscu - namalował czarną farbą na wypolerowanej powierzchni cokołu napis Mikołajowi Kopernikowi – Rodacy.

Kiliński za Kopernika

Niemcy mszcząc się za zdjęcie napisu, zdemontowali stojący w tamtym okresie na placu Krasińskich pomnik Jana Kilińskiego i ukryli w Muzeum Narodowym. Dawidowski śledził jednak samochód wywożący monument i zdekonspirował kryjówkę, pisząc na murze muzeum "Jam tu ludu W-wy – Kiliński Jan".

Maciej Aleksy Dawidowski ps. Alek urodził 3 listopada 1920 w Drohobyczu (obecnie Ukraina). Uczęszczał do stołecznego gimnazjum im. Stefana Batorego, gdzie należał do 23. Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego, zwanej "Pomarańczarnią". Po wybuchu II wojny światowej był m.in. łącznikiem w komórce więziennej Związku Walki Zbrojnej. Jako członek Szarych Szeregów uczestniczył w akcjach konspiracyjnej Organizacji Małego Sabotażu "Wawer".

Dawidowski działał aktywnie w Grupach Szturmowych, uczęszczał także na Zastępczy Kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty organizowany przez Kedyw Komendy Głównej Armii Krajowej. Po aresztowaniu przez Niemców jego przyjaciela, harcmistrza Jana Bytnara "Rudego", Dawidowski wziął udział w akcji pod Arsenałem, której celem było uwolnienie "Rudego" przewożonego z siedziby Gestapo w al. Szucha na Pawiak. Podczas akcji "Alek" został ciężko ranny w brzuch i pomimo szybko przeprowadzonej operacji zmarł po czterech dniach, 30 marca 1943. Spoczywa na Wojskowych Powązkach w Warszawie.

pd/mk

W chwili zakończenia wojny w kryjówkach na terenie Niemiec - kopalniach, klasztorach i zamkowych piwnicach - znajdowało się pięć milionów dzieł sztuki zrabowanych, skonfiskowanych lub zakupionych po zaniżonych cenach na rozkaz Hitlera i innych przywódców nazistowskiego reżimu - czytamy w najnowszym wydaniu tygodnika, dostępnym od poniedziałku w kioskach.
Odzyskane przedmioty zgromadzono w Monachium, gdzie zainstalowała się amerykańska placówka Central Collecting Point. Trafiły tutaj eksponaty przeznaczone do planowanego przez Hitlera muzeum sztuki w Linzu, zbiory marszałka Rzeszy Hermanna Goeringa i innych hitlerowskich dygnitarzy.
W maju 1945 roku na dworcu w Berchtesgaden aliantom wpadły w ręce dwa pociągi wypełnione po brzegi dziełami sztuki zrabowanymi na polecenie Goeringa w podbitej przez Niemców Europie.
Do 1950 roku Central Collecting Point oddał właścicielom i ich spadkobiercom 2,5 mln cennych przedmiotów. Amerykanie przekazali pozostałe zbiory władzom Bawarii, które z kolei oddały je niemieckiemu MSZ w Bonn.

Koniec restytucji
W 1966 roku Bundestag postanowił, że pozostałe dzieła sztuki trafią do niemieckich muzeów, rządowych rezydencji, w tym urzędu kanclerskiego i siedziby prezydenta, oraz do niemieckich ambasad. Ówczesny minister skarbu Werner Dollinger (CSU) publicznie ogłosił, że proces restytucji został ostatecznie zakończony.
Centralne władze niemieckie mają obecnie na stanie około 20 tys. obrazów, cennych książek, monet i mebli pochodzących z niewyjaśnionych źródeł.
Jak pisze "Der Spiegel", poważna szansa na uregulowanie problemu wojennych łupów pojawiła się w 1998 roku, gdy przedstawiciele 44 krajów na konferencji w Waszyngtonie zobowiązali się do poszukiwań i zwrotu zrabowanych dzieł sztuki. Ówczesny pełnomocnik niemieckiego rządu ds. kultury, minister stanu Michael Naumann mocno zaangażował się w sprawę zwrotu zbiorów.
Naumann wezwał niemieckie muzea do zbadania pochodzenia eksponatów znajdujących się w ich zbiorach, jednak większość placówek zignorowała jego inicjatywę. Na jego apel odpowiedziała tylko fundacja pruskiego dziedzictwa - czytamy w wydawanym w Hamburgu tygodniku.
Wśród niemieckich muzealników istnieją - pisze "Der Spiegel" - silne opory przeciwko restytucji. Gdy w 2006 roku strona niemiecka oddała spadkobierczyni dawnego właściciela wart 30 mln euro obraz ekspresjonisty Ernsta Ludwiga Kirchnera "Scena uliczna w Berlinie", szef związku niemieckich muzeów Michael Eissenhauer mówił o "łupieniu" niemieckich kolekcji.

PAP/agkm

Galeria: dzień na zdjęciach >>>

13 lutego w 1943 roku w obozie koncentracyjnym na Majdanku swoją pierwszą audycję nadało Radio Majdanek.

Grupa kobiet,  więźniarek politycznych,  postanowiła przeciwstawić się totalitaryzmowi i stworzyć namiastkę wolności codziennie ogłaszając swoim współtowarzyszkom komunikaty, które na wolności mogłyby usłyszeć w odbiorniku radiowym.

- To było radio bez mikrofonów, bez głośników i bez anteny,  ale siła była porażająca - podkreśla 91-letnia Danuta Brzosko-Mędryk, która była pierwszą spikerką radia na Majdanku. Podawało komunikaty z obozowego życia, ale przypominało też o dobrych zwyczajach imieninach, świętach i ludzkiej życzliwości. Namawiało do częstego używania słów: proszę , dziękuje, przepraszam.

- Radio było namiastką wolności, słowo było jedną z tych nielicznych rzeczy, których Niemcy nie mogli zniewolić - tłumaczy Danuta Brzosko-Mędryk. Przekazywało siłę przetrwania innym kobietom. Słowa w obozie poniżały i raniły, a w radiu były tylko słowa, które działały jak balsam.

Zobacz serwis specjalny: II wojna światowa

Pomysłodawczynią Radia Majdanek była Matylda Woliniewska, spikerkami były także Alina Pleszyńska, Hanna Funarska, Wiesława Grzegorzewska, Romana Pawłowska i Stefania Błońska. Radio Majdanek działało do maja 1943 roku, gdy kobiety je tworzące przeniesiono  do innych obozów. Pamięć o Radiu Majdanek przetrwała i wzbogaciła dzieje Polskiego Radia.

IAR, tj