Novitads
12,3K

Gronda resistenza encunter l‘iniziativa cantunala

Gronda resistenza encunter l‘iniziativa cantunala

Las davosas duas jamnas ein cunzun exponents dalla scienzia, politica, scola, cultura ed economia vegni contactai dalla PRO IDIOMS per dumandar da suttascriver ina declaronza cul num Convivenza. Varga 400 persunas han dau immediatamein suatientscha. Cun quella declaronza sedistanzieschan ils signaders publicamein dall’idea dad ina gruppa da Romontschs che vul eventualmein lantschar ina iniziativa cantunala per cheutras introducir il rumantsch grischun en tut las scolas romontschas. Quella iniziativa havess per consequenza in fiasco sociopolitic el cantun Grischun.
Ils signaders dalla declaronza Convivenza e la PRO IDIOMS sustegnan perencunter il cumpromiss che la Lia Rumantscha ha elaborau ensemen cun exponents dils idioms e dil rumantsch grischun. Quei cumpromiss contribuescha decisivamein alla pasch linguistica.

Il „Memorandum“


El decuors dalla primavera 2012 han la Lia Rumantscha, adherents dil rumantsch grischun e
la PRO IDIOMS realisau suenter liungs discuors igl aschinumnau „Memorandum; rumantsch grischun ed idioms en scola“ (era numnaus „Cumpromiss“). Quei cumpromiss ha bunas schanzas da possibilitar la pasch linguistica ed ei la clav per gidar d’anflar ina soluziun per il lungatg da scola ellas scolas romontschas che vegn respectada da tuts.
La soluziun secloma: 1. La scola populara ch’alfabetisescha en rg integrescha era ils auters
idioms ell’instrucziun romontscha e risguarda igl agen idiom a moda passiva. 2. La scola populara ch’alfabetisescha egl idiom integrescha era ils auters idioms ell’instrucziun romontscha e risguarda il rg a moda passiva.

Dil reminent respecta quella soluziun il dretg dallas vischnauncas d’eleger il lungatg da scola e risguarda cun quei il principi d’elecziun e da voluntariadad denter idiom e rg. Plinavon eis ella cumpatibla cun il concept „rg en scola“ dalla Regenza grischuna che preveda da promover il rg ed ils idoms e contribuescha cun quei all’identitad romontscha.

Sauna raschun

Las davosas jamnas ha Bernard Cathomas sviluppau l’idea da realisar ina iniziativa cantunala. In emprem sboz da quella iniziativa ei ussa avonmaun e cuntegn en siu coc che tuts scolars romontschs stuessen vegnir alfabetisai en rg, e ch‘ils mieds d’instrucziun per las scolas romontschas duessen esser mo pli en rg!
La finamira dall’iniziativa fuss pia clara: La maioritad tudestga e taliana dil cantun Grischun decida sur dils Romontschs, il rg sfurzaus si als Romontschs encunter lur veglia. Nus appellein
alla sauna raschun!

Sustegn per la declaronza „Convivenza“

La PRO IDIOMS stat davos il „Memorandum“ e vegn a s’engaschar per sia realisaziun. La PRO IDIOMS sentenziescha l’idea da vuler realisar ina iniziativa cantunala che duei schar decider il pievel grischun davart damondas da lungatg da tala impurtonza e sensibladad. Duess l’iniziativa vegnir lantschada, havess tala per consequenza in fiasco sociopolitic el cantun Grischun. Il document „Convivenza“ vegn sustenius da varga 400 persunas dallas pli differentas spartas. Ils nums dils linguists, scienziai, scribents, musicists e politichers, mo era dallas ulteriuras persunas che sustegnan la declaronza ein cunteni ella „Convivenza“ sco era publicai sin www.proidioms.ch. Plinavon san ins ir da quei anora che ton sco tut ils 4500 commembers dalla PRO IDIOMS sustegnan la declaronza. Cheu sut suondan ils nums dils
exponents dalla scienzia, politica, cultura ed economia che stattan davos la „Convivenza“.

Linguists, scienziai, scribents, musicists, politichers:
Martin Aebli grondcusglier e president cumünal; lic. fil. Jachen Andry; dr. fil. Jachen Curdin Arquint; lic. teol. Romedi Arquint; Christian Barinius musicist; lic. iur. Marcus Beer; lic. iur. Placi Berther; Heinrich Berther impressari e deputau Cussegl grond; dr. med. Peider Bezzola; Jachen Bezzola grondcusglier; lic. iur. Heinz Brand; lic. fil. Ursus Brunold; Simon Bundi historicher e scolast da romontsch; Rilana Cadruvi musicista; Rita Cadruvi miedia dalla medischina natulara; prof. dr. fil. Iso Camartin; Oana Camartin violonista; Simon Camartin dirigent; Arno Camenisch scribent; Erwin Caminada commerziant e vicemistral dalla Cadi; dr. med. Daniel Candinas; Theo Candinas scribent ed ant. scolast secundar; Martin Candinas cusseglier naziunal; lic. iur. Roman Cantieni; Leo Capaul president communal da Ruschein; lic. iur. Not Carl; Luregn Caspescha president da vischnaunca; lic. iur. Benno Casutt; Linus Collenberg scolast, logoped, ant. president da vischnaunca; dr. lic. ec. Dumeni Columberg; dr. fil. Renata Coray; prof. dr. fil. Alexi Decurtins; lic. iur. Gion -Andri Decurtins; lic. fil. Giusep Decurtins-Deplazes; lic. sci. comm. Andriu Deflorin; lic. fil. Francisca Deflorin-Coray; Gioni Defuns psicoterapeut ed artist; Ursin Defuns musicist e scolast gimnasial da romontsch; Erwin Degonda suppleant Cussegl grond; Walter Deplazes insch. da constr. e pres.communal; René Epp politicher; dr. med. dent. Jon Fimian; Jean -Jacques Furer sociolinguist, translatader; Pascal Gamboni musicist; lic. fil. Annetta Ganzoni Pitsch; dr. med. vet. Vitus Gartmann; dr. med. Franco Giustiniani; dr. med. Anna Glantz; dr. sc. Fadri Gottschalk; dr. fil. Matthias Grünert; Philipp Gunzinger grondcusglier; Theo Haas-Vicente ant. schef da finanzas; Christian Hartmann grondcusglier; René Hohenegger pres. cumünal; dr. fil. Christine Holliger; Peter Inauen scolast e president da vischnaunca; Toja Isenring-Maissen pictura -artista; Barbara Jacomet scolasta, musicista; lic. fil. Sidonia Klainguti; dr. med. vet. Alexander Maissen; dr. fil. Anna Pia Maissen; Clau Maissen scolast da musica; dr. med. Tarcisi Maissen; dr. fil. Silvio Margadant; Linard Martinelli magister, pres. CGL, pres. da cumün; Ladina Meyer-Ratti presidenta cumünela; lic. teol. Daniel Monn; Emil Müller president cumünal e rimpl. grond cussagl; Donat Nay scolast secundar, president communal; Linard Nicolay sculptur; lic. fil. Alberto Palaia; Jon Domenic Parolini grondcusglier e president cumünal; Oscar Peer scriptur; Victor Peer president cumünal e paur; Constantin Pitsch ant. collavuratur uffizi federal per cultura; dr. fil. Mevina Puorger Pestalozzi; Martin Quinter anteriur mistral dalla Cadi; prof. dr. fil. Clà Riatsch; Clau Scherrer musicist; lic. iur. Florentin Schnoz; Leta Semadeni scriptura; dr. fil. Arnold Spescha; Leta Steck-Rauch grondcusgliera; Jakob Stieger pres. cumünel; lic. iur. Rudolf Toggenburg; Domenic Toutsch suppleant grond cussagl; Corsin Tuor musicist; Leo Tuor scribent; Aldo Tuor anteriur deputau; Emmy Villinger-Hürlimann organista; dr. fil. Claudio Vincenz; lic. fil. Daniela Vincenz-Cavelti; dr. fil. Lucia Walther; Flurin Wieser president cumünal; lic. fil. Isidor Winzap; Thomas Zinsli president da vischnaunca Riein

Aschunta:
- Declaronza „Convivenza“

Ils 28 da zercladur 2012 vegn quest scriver cun tuttas suttascripziuns tarmess:
- a differentas instituziuns culturalas
- alla Lia Rumantscha
- a differentas instituziuns politicas
- al president dil cussegl federal
- al departament da scola dil cantun Grischun
- al president dil cussegl grond dil cantun Grischun
- al president dalla regenza grischuna
- allas vischnauncas romontschas
- allas medias
- ad ulteriuras instituziuns e persunas interessadas

per ulteriur sclariment stattan a disposiziun:

Domenic Toutsch,

president PRO IDIOMS ENGIADIA
nr. tel.: 081 856 14 59 ni 079 355 58 60

Heinrich Berther,
president PRO IDIOMS SURSELVA
nr. tel.: 081 920 34 34
Virgina
"Car lungatg da mia mumma"
Cur ch'jeu fuvel aunc en tgina
haiel jeu udiu tes tuns.
Mo oz ei midau enina,
emblidar stos ils babuns.
Tgei schess oz la cara mumma,
sche savess co gl'ei midau.
Disturbar il lungatg - mumma,
quei jeu prendel per puccau.
Mo nus paupers en Surselva,
nus battin gie incuntin.
Mo tgi gida la Surselva,
il cumbat vegn buca fin.
Er sche vessen aunc raschun,
nus gnanc gida il …
Altro
"Car lungatg da mia mumma"

Cur ch'jeu fuvel aunc en tgina
haiel jeu udiu tes tuns.
Mo oz ei midau enina,
emblidar stos ils babuns.

Tgei schess oz la cara mumma,
sche savess co gl'ei midau.
Disturbar il lungatg - mumma,
quei jeu prendel per puccau.

Mo nus paupers en Surselva,
nus battin gie incuntin.
Mo tgi gida la Surselva,
il cumbat vegn buca fin.

Er sche vessen aunc raschun,
nus gnanc gida il cantun.-
Il Grischun cun tgau tschagrun,
gleiti vegn mo -Romontsch Grischun.-

(Uost 1993 da Placi Deragisch)