MEDRCY ze WSCHODU
Powyższy tekst jest jedyną biblijną wzmianką o Mędrcach ze Wschodu, którzy przybyli do Betlejem, aby oddać pokłon Jezusowi. Od II w. po Chr. fragment ten inspirował wnikliwych słuchaczy Ewangelii, którzy próbowali odpowiedzieć na pytania: kim byli tajemniczy Mędrcy, których gwiazda przyprowadziła przed betlejemską grotę? Skąd podążali? Jak długo musieli iść, aby odnaleźć Jezusa? Co robili po powrocie z Palestyny do domów? Aż do średniowiecza wielu chrześcijańskich teologów szeroko komentowało tę krótką ewangeliczną wzmiankę. W ten sposób ukształtowała się tradycja.
Starożytne podania
Bardzo ważną rolę w kształtowaniu się silnej tradycji związanej z pokłonem trzech Mędrców miały pisma wczesnochrześcijańskie, a wśród nich dzieło pt. „Opus imperfectum in Matthaeum”, które przez długi czas przypisywano św. Janowi Chryzostomowi. Zostało ono spisane w IV w. po Chr. Według autora utworu Magowie, o których pisze św. Mateusz, nie byli czarownikami, ale przybyłymi z Persji mędrcami. Wywodzili się oni z ludu, który zamieszkiwał krańce wschodniego świata. Lud ten przechowywał tajemniczy przekaz o gwieździe mającej zwiastować wyjątkowe wydarzenie w historii. Spośród siebie wybrali oni dwunastu mędrców, którzy nieustannie obserwowali niebo w poszukiwaniu nadzwyczajnych znaków. Mędrcy zamieszkiwali górę Mons Victoralis (Góra Zwycięstwa). Jeśli któryś z nich umierał, na jego miejsce wybierano kogoś z jego krewnych. Według przekazu przepowiednia się spełniła. Na niebie zobaczyli gwiazdę, która miała kształt dziecięcia z unoszącym się nad nim znakiem krzyża. Ta właśnie gwiazda wskazywała Mędrcom drogę do Betlejem. Podróż trwała dwa lata. Według przekazu, już po zmartwychwstaniu Jezusa do kraju Mędrców przybył św. Tomasz, który ich ochrzcił i ustanowił pomocnikami w głoszeniu Ewangelii.
Magowie czy Mędrcy?
W greckim tekście Ewangelii Mateusza przybysze ze Wschodu są nazwani mianem „magoi”. W Piśmie Świętym określenie to tylko raz, właśnie w tym miejscu, występuje w znaczeniu pozytywnym. W innych tekstach, zwłaszcza w Dziejach Apostolskich (np. Dz 8, 9; 13, 6-8) jest używane na określenie czarownika. Starożytni pisarze chrześcijańscy wytworzyli najróżniejsze interpretacje „magoi”. Według jednych, jak chociażby Orygenesa (zm. 253/254 r. po Chr.), magowie posługiwali się w swoich praktykach demonami, które w momencie narodzin Jezusa stały się całkowicie bezsilne. Chcąc zbadać źródło słabości swoich zaklęć, dotarli do betlejemskiej groty. Znali bowiem przypowieść mówiącą o tym, że na świat ma przyjść człowiek potężniejszy od wszelkich demonów. Jemu chcieli oddać pokłon, a może też posiąść jego moc. Inaczej niż Orygenes na temat magów wypowiadał się Tertulian (zm. 220 r. po Chr.). Twierdził on, że takie pojmowanie „magoi” nie dotyczy biblijnych Mędrców i określał ich mianem ludzi, którym „jako pierwszym gwiazdy zwiastowały narodzonego Chrystusa, którego jako pierwsi obdarowali”. Ciekawe w związku z tym było powszechne przekonanie starożytnych autorów, że gwiazda, za którą szli Mędrcy, świeciła jaśniej niż słońce. Papież Leon Wielki (440-481 r. po Chr.) opisał ją w następujący sposób: „trzem tedy Mędrcom ze Wschodu ukazała się gwiazda o niezwykłym blasku. Jasnością swoją i pięknem odbijając od innych ciał niebieskich”.
Trzej Królowie
Skąd wzięła się tradycja o Trzech Królach? Już w pierwszych wiekach relację o pokłonie Mędrców ze Wschodu zaczęto zestawiać z innymi tekstami biblijnymi. Szczególnie mocno korespondował z nią Psalm 72, w którym autor natchniony, opisując królestwo Mesjasza, zapisał piękne proroctwo: „Królowie Tarszisz i wysp przyniosą dary, królowie Szeby i Saby złożą daninę. I oddadzą mu pokłon wszyscy królowie, wszystkie narody będą mu służyły” (Ps 72, 10-11). Ostatecznie w VI w. po Chr. św. Cezary z Arles wyraźnie stwierdził, że „owi królowie z Psalmu zostali nazwani [przez Ewangelistę] magami”. Takie przekonanie powoli utrwaliło się w chrześcijaństwie. Równocześnie rozwijała się tradycja odnośnie do ich liczebności. Nie wszyscy starożytni teologowie przychylali się do przyjęcia liczby „trzech Magów”, za czym na podstawie wymienionych darów: złota, kadzidła i mirry, jako pierwszy opowiadał się Orygenes. Jego nauczanie nie było powszechne. Późniejszy wielki Ojciec Kościoła - św. Augustyn - twierdził, że było ich nie trzech, ale dwunastu, po trzech ze wszystkich stron świata. Ostatecznie dopiero w średniowieczu wykrystalizował się jednoznaczny pogląd i przekonanie o Trzech Królach. Był on tym bardziej uzasadniony, że już od VI w. przypisywano im znane imiona: Baltazar, Melchior i Kacper (imiona te można znaleźć chociażby na mozaice w Sant’Apollinare Nuovo w Rawennie, powstałej w VI w. po Chr., albo w greckim dziele z tego samego okresu pt. „Excerpta Latina Barbari”).
Odnalezione relikwie
Dla kultu Trzech Króli ogromne znaczenie miało wydarzenie odnalezienia ich relikwii w 1164 r. Do tego czasu żadna europejska świątynia nie mogła się szczycić posiadaniem takowego relikwiarza. W XII wieku w tajemniczych okolicznościach relikwie odnaleziono w Mediolanie, a następnie przewieziono je do Kolonii.
Ks. Piotr Kot
